Verslag Koepelcongres 2025: Behandeling van Persoonlijkheidsstoornissen - Doen wat Werkt

Effectieve Behandelingen
Wat is dan een effectieve behandeling van mensen geclassificeerd met een persoonlijkheidsstoornis? Hierover zijn verschillende visies te horen en er bestaat geen overeenstemming over. Ook niet binnen de Koepel, waar de VGCt, VEN en VSt zich verenigd hebben. In de keynotes worden verschillende onderzoeken gepresenteerd, in de workshops verschillende therapieën en interventies en aan het eind van de dag ontstond er een vurige discussie, kundig geleid door de dagvoorzitter Irena Rompa, over dit onderwerp. Het gaat veel over de (eigen) therapie of interventie en dit voelt soms als prediken voor eigen parochie. Gelukkig is er genoeg te kiezen. De centrale vraag is: Wat werkt voor wie, wanneer en in welke situatie?  

De nieuwe zorgstandaard biedt richting (1,2), bij de plenaire opening werd het publiek gevraagd of er al gewerkt wordt met deze zorgstandaard. Dit soort pols activeert het publiek en zet ook aan het denken. De vragen zorgden voor onrust in het publiek; de zorgstandaard is zeker nog niet algemeen goed. Een deelnemer benadrukte het belang van meer aandacht voor maatschappelijke integratie, een thema dat tijdens het congres weinig aan bod kwam. 

Keynotes
Prof. Arnoud Arntz besprak het belang van grote, multi-institutionele studies voor generaliseerbare resultaten. Meta-analyses (3,4,5) tonen aan dat er geen enkele behandeling superieur is voor borderline persoonlijkheidsstoornis (BPS), hoewel er wel verschillen zijn gevonden. De effectgroottes zijn lager dan bij andere stoornissen. Dit heeft te maken met onderzoeksdesigns en dan met name wachtlijstcontrole. De boodschap van Arntz: huidige richtlijn behandelingen van BPS zijn effectief. Onderzoek naar andere persoonlijkheidsstoornissen, vooral cluster A, blijft achter. Voor cluster C worden binnenkort resultaten verwacht uit een aantal grote studies. Een studie suggereerde dat 50 sessies, twee keer per week, effectiever zijn. Hoewel dit effect bij follow-up verdween, lijkt intensiever behandelen wel kostenefficiënter te zijn, omdat er minder werkuitval is en het systeem rond de cliënt minder overbelast raakt. 

Prof. dr. Karin Slotema besprak de gevolgen van stigmatisering van mensen met een persoonlijkheidsstoornis en hoe dit er voor kan zorgen dat zij niet de zorg krijgen die ze nodig hebben. Zij pleitte (juist) voor kortdurende behandelingen, die niet minder effectief hoeven te zijn. EMDR werd genoemd als veelbelovende behandeling. 

Workshops
Twee workshops worden er uitgelicht omdat ze twee veranderingsmechanismen belichtten: de specifieke techniek en de therapeutische relatie. Tijdens de workshop van Anton Hafkenscheid staat de interpersoonlijke cirkel centraal (7) en het belang van het aangaan van het gesprek over stagnatie van de therapie. Dit wordt theoretisch onderbouwd, onder andere door de link te leggen tussen (tegen)overdracht en klassieke conditionering en wordt geïllustreerd in twee rollenspellen. Wat opvalt: Hafkenscheid hanteert een confronterende houding, waarbij hij telkens toestemming vraagt, hardop denkt en zegt wat er niet gezegd wordt en richting een andere interpersoonlijke positie beweegt.  

In de workshop van Laurian Hafkemeijer, Ad de Jongh, Maaike van Velzen en Lizet Wolters stond de behandeling van persoonlijkheidsstoornissen met EMDR centraal (9,10). Het AIP-model en de invloed van ACE's (Adverse Childhood Experiences) op de ontwikkeling van een latende kwetsbaarheid (8) werden besproken. Een ervaringsdeskundige benadrukte het belang van het behandelen van traumatische herinneringen. Wat opviel in haar reflecties op wat haar verder heeft geholpen, is de confronterende houding van de therapeut. 

Paneldiscussie
Aan het eind van de dag vond een paneldiscussie plaats tussen Arnoud Arntz, Joost Hutsebaut en Ad de Jongh. Hoewel de visies aanvankelijk botsten over de ontwikkelingen, leidde het samenbrengen van deze drie scientist-practitioners tot nuance en vonden zij elkaar in de zoektocht naar effectieve, zo kort mogelijke behandelingen, die een trauma sensitieve focus hebben en de noodzaak om de GGZ en (BIG) opleidingen beter te organiseren om zodoende mensen met ernstige psychische klachten zo goed mogelijk te kunnen behandelen. 

Van: Dick Nijenkamp, geregistreerd schematherapeut VSt 

Meer weten? Verder lezen!

1. Introductie - Persoonlijkheidsstoornissen | GGZ Standaarden 
2. Vernieuwde zorgstandaard persoonlijkheidsstoornissen 
3. Arntz, A., Mensink, K., Cox, W., Verhoef, R., van Emmerik, A., Rameckers, S.A., Badenbach, T., & Grasman, R. (2023). Dropout from psychological treatment for borderline personality disorder: a multilevel survival meta-analysis. Psychological Medicine, 53, 668–686. https://doi.org/10.1017/S0033291722003634 
4. Setkowski, K., Palantza, C, van Ballegooijen, W., Gilissen, R., Oud, M., Cristea, I.A., Noma, H., Furukawa, T.A., Arntz, A., van Balkom, A.J.L.M., & Cuijpers, P. (2023). Which psychotherapy is most effective and acceptable in the treatment of adults with a (sub)clinical borderline personality disorder? A systematic review and network meta-analysis. Psychological Medicine 1–20. https://doi.org/10.1017/S0033291723000685 
5. Cuijpers et al. (2024). Absolute and relative outcomes of psychotherapies for eight mental disorders: a systematic review and meta-analysis. World Psychiatry 23, 267–275. 
6. Wampold, B. E. (2015). How important are the common factors in psychotherapy? An update. World Psychiatry, 14(3), 270–277. https://doi.org/10.1002/wps.20238 
7. Hafkenscheid, A. (2025). Het interpersoonlijke model: fundament voor psychotherapie-integratie? Tijdschrift voor Psychotherapie, 51, 80-99. 
8. https://www.youtube.com/watch?v=xYBUY1kZpf8&t=17s 
9. De Jongh, A., & Hafkemeijer, L.C.S. (2023). Trauma‐focused treatment of a client with Complex PTSD and comorbid pathology using EMDR. Journal of 2 Clinical Psychology, 1-12. https://doi.org/10.1002/jclp.23521 12 pag. 
10. De Jongh, A. Hafkemeijer, L., Hofman, S., Hornsveld, H. & Slotema, K. (in druk). Behandeling van persoonlijkheidsstoornissen met EMDR-therapie. Theorie, onderzoek en werkwijze. EMDR Magazine. 18 pag.