Workshop: Nooit te oud om te leren; ouderen in de benen met schematherapie!

Het bruggetje naar de doelgroep is snel gemaakt als een casus wordt gepresenteerd van een vrouw die leidt onder (zelf) ageism: “als oude vos verliest ze wel haar haren maar niet haar streken.” Ze denkt dat ze niet meer te veranderen is. Uit onderzoek blijkt echter dat een combinatie van schematherapie en psychomotore therapie (PMT) effectief is, zie voor referenties hieronder.  

Ontwikkelingen schematherapie bij ouderen
En zoals deze klinisch psychologen de ouderen zelf in beweging zetten, is op dit gebied veel ontwikkeling te zien. In de vorm van wetenschappelijk onderzoek naar behandeleffect en het gebruik van positieve schema’s. Noemenswaardig in dit licht is de inaugurele rede van prof. dr. A.C. Videler op 28 maart aan de Tilburg Universiteit (zie link onder dit artikel). Voor ‘Duurzame implementatie van schematherapie voor ouderen met persoonlijkheidsstoornissen’ is een ZonMw subsidie toegekend.  

Een inventarisatie aan het begin van de workshop maakt duidelijk dat veel aanwezigen op dit moment dan wel in het verleden ouderen hebben behandeld. En dit kan dus effectief, er worden wel aanpassingen geadviseerd: tempo omlaag, in taalgebruik goed aansluiten bij de oudere, versimpelen van modus model (straffer, blije kind, gezonde volwassene, kwetsbare kind en beschermers) en stoelenwerk (2 stoelen), bewust zijn van mogelijke loyaliteiten richting ouders (“over de doden niks dan goeds”) en vooral gebruik van veel experiëntiële oefeningen. Zeer relevant voor de toepassing van schematherapie bij andere doelgroepen. In de workshop wordt geoefend en ook wordt videomateriaal getoond. Oefeningen waarbij basisbehoeften verbondenheid en autonomie centraal staan; omgaan met (omgevings-) druk en aangeven van grenzen. Ook wordt het integreren van wisdom enhancement, levenswijsheid, aangemoedigd bij het vergroten van de gezonde volwassene.  

Positieve schema's
Deze levenswijsheid wordt in de vorm van een positieve levenslijn uitgevraagd en hierin speelt het gebruik van positieve schema’s een belangrijke rol. Positieve schema’s blijken niet het (positief) tegenovergesteld te zijn van vroege onaangepaste schema’s, alhoewel het sterk gerelateerde constructen zijn, zie referentie hieronder. De Young positive schema questionnaire (YPSQ) heeft goede psychometrische eigenschappen, blijkt uit internationaal onderzoek en dit wordt gerepliceerd in de Nederlandse versie (YPSQ-NL). Al met al heel hoopgevend en aan het eind van haar behandeling constateert ‘de oude vos’ dan ook “had ik dit maar 30 jaar eerder gehad”. 

Dick Nijenkamp, 
Geregistreerd schematherapeut VSt 

Verder lezen: 

• Inaugurele rede prof. dr. A.C. Videler | Tilburg University 
• Veenstra-Spruit, M. S., van Dierendonck, C., Videler, A. C., Renckens, M., van Asselt, A. D. I., Westerhof, G. J., ... & van Alphen, S. P. J. (2024). Group schema therapy combined with psychomotor therapy for older adults with a personality disorder: An open-label, multicentre, randomised controlled trial. The Lancet Healthy Longevity, 5(4), e245–e254. https://doi.org/10.1016/S2666-7568(24)00042-0 
• Ouwens, M. A., Van Donzel, L., Schroevers, D., Rossi, G., Van Alphen, S. P. J., Louis, J. P., & Videler, A. C. (2025). Psychometric Properties of the Dutch Version of the Young Positive Schema Questionnaire (YPSQ-NL). Journal of Personality Assessment, 1–12. https://doi.org/10.1080/00223891.2025.2454009 
• Videler, A. C., Van Beest, K. A., Ouwens, M. A., Rossi, G., Van Royen, R. J. J., & Van Alphen, S. P. J. (2021). Adapting group schema therapy for older adults with personality disorders: lessons learnt. The Cognitive Behaviour Therapist, 14, e35. 
• Videler, A., den Hertog, K., Turksma, B., & van Alphen, S. (2025). Schematherapie bij ouderen met persoonlijkheidsproblematiek. BSL Media & Learning. https://www.bsl.nl (ISBN: 9789036830935)